Türkelli

Çevresindeki Helvacı, Hatundere, Buruncuk gibi köylerin de Türkler tarafından kurulmuş olmasına karşın, Menemen’de Türk adını taşıyan tek köy Türkelli’dir. 

Köyün adının geldiği Türkeli adı ile ilişkili kabul edilebilir birkaç varsayımdan biri, köyün kurucu liderinin, kurucu cemaatin veya ilk tımar sahibinin Türk adını taşımış olması ihtimalidir. Zira günümüzde ulusun adı olan Türk sözcüğü çok sık olmasa bile, 15. 16. yüzyıllarda özel isim olarak da kullanılmıştı. 

Diğer bir varsayım ise konar-göçer Türkmenler arasında “Türk Olmak” deyimi ile ilişkilidir. Türkmenler arasında Türk olmak yerleşmek, konar- göçerlikten vazgeçmek anlamlarında kullanılmıştır. Türkelli adını Osmanlı Dönemi boyunca konar-göçerlerle yerleşikler arasındaki çelişkiler açısından yorumlamak mümkün. 

Köyün adı ve kurucuları ile ilgili bu iki varsayımın dışında bir üçüncü kuvvetli varsayım da Türk adı taşıyan Türkmen ve Yörük cemaatleri ile ilişkilidir. Örneğin Türklü adında Yörük taifesinden bir cemaat Bolu ve Konya Sancakları’nda iskan edilmişlerdi.

Türkelli köyü 1531 yılında sancakbeyi hassı olup 34 hane ve 155 nüfusa sahipti. 1575 yılında ise 40 hane ve 34 bekar vergi mükellefi ile şehzade hassı köyler arasındadır. Yörük defterinde 62 nefer ile Ellici cemaatinden 5 nefer kaydı vardır, nüfus ise 425’tir. 1668 yılı avarız haneleri tespitinde 5 hane ve 100 nüfus görülmektedir. 

1826-1838 yılları Menemen Şeriye Sicili’ndeki masraf listesi içinde Türkeli adı ile görülen köy, 1890 yılı Aydın Vilayeti Salnamesi’nde 434 nüfus, 107 hane; 1927/1928 İzmir Vilayeti Salnamesi’nde 623 nüfus, 136 hane ile Menemen’e bağlıdır.

Yörük kültürünün izlerinin hala görüldüğü Türkelli’de her yıl geleneksel olarak folklorik deve gösterileri düzenleniyor. Ege Bölgesi’nin en köklü geleneklerinden biri olan ve Türkelli Arena’da gerçekleşen güreşleri binlerce Menemenli büyük bir heyecanla izliyor.