Hatundere
Bugünkü Hatundere köyünün yerleşim yeri beşincidir. İlk yerleşim yeri, Dumanlı’dır. Köy halkı bu yerleşim yerinde göçebe olarak yaşamını sürdürmüştür. İkinci yerleşim yeri Efe Yıkığı mevkii, üçüncü yerleşim yeri Çağlar Dere köyü, dördüncü yerleşim yeri Yaman köyüdür. Bu köydeki yerleşim 1940 yılında bitiyor. Buradaki yerleşim bittikten sonra, bugünkü Hatundere köyünün bulunduğu yere köylüler göçmeye başlıyor.
Hatundere halkının eski yerleşim yerindeki varlığı devam ederken bugünkü Hatundere köyünün varlığı o zamanda devam ediyormuş. Köyde o zamanlar yalnız bir kadın yaşıyormuş. Kadın tek başına yaşamını sürdürüyor ve hayvancılık yapıyormuş. Bu kadını ziyarete gidenler, soranlara “Hatunun yanına gidiyoruz” derlermiş. Hatun Hanım’ın oturduğu bugünkü yerleşim yeri, zamanla Hatundere ismini almış ve günümüze de bu isimle gelmiş.
1521 yılına ait bir berata göre Hatundere’de adını iğne yapma işiyle ilgilenen bir kişiden alan “İbri Asması” adında bir vakıf vardı ve vakıf bu dönemde Dursun Fakı tasarrufunda idi.
18. ve 19. yüzyıllarda volkan konisi içinde bulunan yamaç, düzlük ve otlaklara yerleşmiş ve Hatundere’ye Yörük iskanları yapılmıştır. Köyde harabeleri ve mezarlıkları bulunan konar-göçer iskanları şunlardır: Yamanköy, Efeyıkığı, Çağlardere, Karılarpazarı. Volkan konisinin güney yamacı üzerinde ise günümüzde defineciler tarafından tahrip edilmiş Donanma Dede yatırı bulunuyor.
Hatunderelilerin ekip biçtiği, hayvan otlattığı volkan konisinin İÖ 6. yüzyıldan beri iskan gördüğü, araziye dağılmış çeşitli antik dönem iskanlarından anlaşılıyor. Köyün kuzeydoğusunda sarp bir kaya zirvesine kurulmuş olan Küçükkale ve bitişiğindeki Eşektepesi, sahip oldukları sur duvarları ve su kaynaklarına hakimiyetleri ile İÖ 6. ve 3. yüzyıllar arasında bölgenin merkezi durumundaki Hellen-Aiol iskanlarıdır. Kelkoru, Efeyıkığı ve Kiremitlik mevkiilerinde ise çanak çömlek ile teşhis edilebilen Geç Roma Dönemi köy yerleşmeleri bulunuyor. Burunucu/Alabahçe’de ve Kiliseyıkığı mevkiilerinde ise 13. yüzyılda (Bizans Dönemi) faaliyet göstermiş kilise ve manastır harabeleri mevcut.
2021 verilerine göre 3122 kişinin yaşadığı Hatundere’de, köyün geçim kaynaklarının başında hayvancılık geliyor. Bunun yanında az da olsa pamuk, tütün ve sebzecilik yapan aileler de vardır. Son yıllarda sebzecilik işleri ile uğraşan aile sayısında artışlar olmuştur.
